"Nieuwe en helende ervaringen vanuit lichaam en geest"
Sinds kort wordt in PZ Onzelievevrouw ook dramatherapie toegepast.
Therapeute Lies Van De Keere geeft een beknopte introductie.
In november 2021 maakte ik voor het eerst kennis met PZ Onzelievevrouw. Ik zat in het laatste jaar van mijn opleiding tot dramatherapeut aan de Arteveldehogeschool en ik mocht een dansproject coördineren op afdeling langdurige intensieve psychiatrische behandeling. Korte tijd later, van januari tot mei 2022, deed ik mijn eindstage in PZ Onzelievevrouw. Ik leerde toen ook de afdeling angst- en stemmingsstoornissen beter kennen.
Het waren erg waardevolle ervaringen. Zowel voor mij als voor de patiënten. Ook de collega’s zagen de meerwaarde van dramatherapie in. Toen ik na mijn afstuderen spontaan solliciteerde, werd ik aangenomen. Sindsdien geef ik dramatherapie aan patiënten met een angst- of stemmingsstoornis en/of een persoonlijkheidsstoornis.
Waarin schuilt nu de meerwaarde van dramatherapie? Waar en wanneer kan ze toegepast worden? Laat me meteen duidelijk zijn: dramatherapie is niet geschikt voor patiënten met een acute psychose of in crisissituaties. Dat zijn contra-indicaties. Los daarvan is dramatherapie mogelijk bij zowat alle behandelingen: bij angst- en stemmingsstoornissen en persoonlijkheidsstoornissen, maar ook bij verslavingsproblematiek en in de ouderenpsychiatrie.
Gedachten, gevoelens, gedrag
Dramatherapie is een actieve en ervaringsgerichte therapie die de kunstvorm drama gebruikt als uitgangspunt. Dramatherapie verbindt gedachten, gevoelens en gedrag. Geest en lichaam worden als instrumenten ingezet om tot expressie en (nieuwe) ervaringen te komen, wat helend werkt. Het spelvlak biedt een veilige omgeving om te experimenteren. In dramatherapie hoeft men namelijk niet de consequenties van het dagelijkse leven te dragen.
Er bestaan verschillende werkvormen binnen de dramatherapie. Voorbeelden zijn: non-verbaal spel, rollenspelen, improvisatietheater, begeleid toneel, werken met attributen en projectiemateriaal, werken met tableaux-vivants, werken met afbeeldingen of met teksten, verhalen, sprookjes, een voorstelling maken enzovoort. Daarnaast kunnen verschillende thema’s aan bod komen. Thema’s waarmee we ook in het dagelijkse leven geconfronteerd worden. Via spel geven we hier vorm aan en ontdekken we nieuwe manieren om met deze situaties te leren omgaan.
Naast diverse werkvormen zijn er verschillende methodes. Iedere methode heeft een eigen focus en sterkte: Developmental Transformations (DvT), Interactiedrama, Playback Theater (Terugspeeltheater), Theatre of the Oppressed, Psychodrama, The Six Piece Story Method (6 PSM), Role Method en Lievelingsrollen. Graag stel ik beknopt enkele methodieken voor waarmee ik werk in PZ Onzelievevrouw.
“Dramatherapie is niet geschikt voor patiënten met een acute psychose of in crisissituaties. Dat zijn contra-indicaties. Los daarvan is dramatherapie mogelijk bij zowat alle behandelingen: bij angst- en stemmingsstoornissen en persoonlijkheidsstoornissen, maar ook bij verslavingsproblematiek en in de ouderenpsychiatrie.”
Lies Van De Keere
Developmental Transformations
Developmental Transformations (DvT) DvT is gebaseerd op improvisatie en versterkt de spontaniteit en creativiteit. Het doel is om te leren omgaan met de instabiliteit en veranderlijkheid van het leven, om de onderwerpen in je leven die spannend of eng zijn op te zoeken in de veiligheid van het spel, om zo je comfortzone te vergroten. We spelen op een imaginair speelvlak met enkele minieme afspraken – geen voorwerpen gebruiken, niemand pijn doen, alles is spel. Dit kader biedt voldoende veiligheid om vanuit improvisatie en op basis van beweging, klank, houding of rol de meest uiteenlopende beelden en daarmee gepaard gaande gevoelens en overtuigingen op te wekken. We kunnen meer of minder speldistantie inbouwen, met in meer of mindere mate een bewuste relatie met het gevoelsleven buiten de therapie.
De therapeut kijkt en luistert naar wat de patiënt laat zien in kleine (onbewuste) bewegingen en in de toon van spreken en gebruikt dit om interventies vorm te geven. De patiënt kiest voortdurend zelf of bepaalde thema’s en patronen meer of minder in het spel aan bod komen. Er wordt niet in vaste, opeenvolgende fasen gewerkt. Geleidelijk worden in het proces de (speel-)mogelijkheden van de patiënt uitgebouwd.
Kenmerkend is het flexibele karakter van Developmental Transformations. De methodiek past zich aan de specifieke behandelnood van de patiënt aan.
Playback theatre of terugspeeltheater is een meer intrapsychische therapie, waarbij het observeren, herkennen en exploreren van de emoties centraal staat.
Playback theatre vertrekt vanuit een centrale persoon: de verteller of protagonist (= patiënt). Er staan twee stoelen: één voor de conductor (de therapeut) en één voor de verteller (de patiënt/protagonist). Naast hen zit het publiek tegenover het speelvlak, waarop een aantal patiënten het verhaal van de verteller zullen vertolken.
De basis van deze methodiek is dat er eerst een verhaal verteld wordt, dat daarna in een of andere vorm ‘nagespeeld’ en getoond wordt aan de verteller en aan het publiek. De therapeut brengt focus aan, om het verhaal zo duidelijk mogelijk te krijgen, maar vooral om ruimte te geven aan de gevoelens van de patiënt, waardoor er een koppeling ontstaat tussen lichaam en geest.
Nadat de verteller zijn verhaal verteld heeft, geven de spelers vorm aan het verhaal. Vanuit de distantietechniek (= het niet letterlijk terugspelen) krijgt de protagonist verschillende gevoelens en gedachten gespiegeld. Hierdoor ontstaan vaak een integratie en een ander perspectief op een situatie.
De verteller krijgt altijd de mogelijkheid tot het ‘rescripten’ van de situatie en kan zo een positief einde aanbrengen. De verteller kan ook zelf meespelen in de vertolking die hij door de spelers ‘teruggespeeld’ krijgt. De medespelers van hun kant krijgen de mogelijkheid om verschillende gevoelens en gedachten te belichamen en om zichzelf in te leven in iemands persoonlijke situatie.
DRAMATHERAPIE KAN HELPEN BIJ:
- het vertellen van je verhaal;
- het ontwikkelen van je persoonlijke doelen;
- leren loslaten;
- het verbeteren van interpersoonlijke vaardigheden;
- leren inzicht te krijgen in de impact van je gedrag;
- het kunnen ervaren van spelplezier;
- het ontwikkelen van een positiever zelfbeeld;
- het leren samenwerken en in contact gaan met elkaar (afstemmen);
- het kunnen herkennen van grenzen bij jezelf en de ander en deze aangeven;
- het beter leren kennen (of ontdekken) van thema’s van jezelf;
- moeilijke ervaringen uit het verleden herwerken en een plaats geven;
- het opdoen van nieuwe ervaringen en zelfvertrouwen door middel van spel;
- het aanleren en uitbouwen van verschillende coping vaardigheden;
- het leren uiten en exploreren van verschillende emoties in jezelf;
- het terug in contact komen met je spontaniteit.
Improvisatietheater
De methodiek improvisatietheater, ten slotte, werkt met ervaringsgerichte oefeningen. Binnen deze setting maken we gebruik van fictief spel, creëren we een fictief karakter en/of een scenario om distantie te creëren voor de patiënt.
Op een laagdrempelige manier maken de patiënten op deze manier contact. Ze leren luisteren en accepteren wat een ander zegt. De patiënten leren loslaten, ervaren spelplezier, komen tot samenwerken en zijn aanwezig zijn in het hier-en-nu.
Voorts pas ik vaak non-verbaal spel of bewegingstheater toe. Dat is theater maken vanuit het lichaam, houdingen, handelingen, zonder tekst. Non-verbaal kan je al veel vertellen. Het werken met tableaus sluit hier ook bij aan.
Dramatherapie kent buiten de genoemde nog vele andere methodieken en mogelijkheden die we kunnen exploreren. Op maat van de noden van de patiënten kan dramatherapie mee het verschil maken in de behandeling.
Tekst: Filip Decruynaere
Fotografie: Tom Talloen
