Interview dr. Femke Wynendaele: “Voor psychisch kwetsbare jongeren zijn deze coronatijden extra zwaar”
Jongeren zijn de grootste slachtoffers van corona, wordt weleens beweerd. Klopt dat? En waarom is dat zo? Wat maakt jongeren extra kwetsbaar als het sociale leven plots helemaal aan banden wordt gelegd? We gingen het vragen aan psychiater dr. Femke Wynendaele.
Dr. Femke Wynendaele: Jongeren van 16 tot 24 jaar zijn in volle ontwikkeling op het vlak van identiteit en interpersoonlijke relaties. Ook op neurobiologisch vlak verandert er in die jaren veel. De hersenen zijn nog volop in ontwikkeling. Jongeren kennen bijvoorbeeld minder remmingen dan volwassenen, ze handelen meer impulsief, meer op gevoel. Ze zijn zoekende op het vlak van eigen identiteit en hoe ze zich verhouden ten opzichte van anderen en de wereld. Ze stellen zich vragen over de toekomst en maken keuzes op het vlak van werk, studies en relaties. Dit gaat op zich al gepaard met onzekerheid. Een ondersteunende context en de mogelijkheid om zich te spiegelen aan anderen is cruciaal. Sinds de coronamaatregelen is dit niet meer zo vanzelfsprekend.
De transitie naar volwassenheid is ook de periode waarop psychische kwetsbaarheid zich dikwijls voor het eerst manifesteert?
Het klopt dat het grootste deel van de psychische stoornissen zich manifesteert voor de leeftijd van 25 jaar. De transitieleeftijd is een extra gevoelige periode. Bij psychotische en bipolaire stoornissen zien we in deze leeftijdsfase vaak een eerste episode optreden. Maar ook angststoornissen, depressie en ontwikkelingsproblematiek (ADHD, ASS) treden hier vaak voor het eerst op de voorgrond. Daarnaast is het een cruciale periode voor de ontwikkeling van onze persoonlijkheid. Op de afdeling behandelaanbod voor mensen met een depressie en/of persoonlijkheidsstoornis zien we veel jongeren die op het vlak van emotieregulatie en interpersoonlijke relaties vastlopen. Zij hadden of hebben dikwijls een moeilijke thuissituatie. Vaak is er een traumatische voorgeschiedenis of zijn er hechtingsbreuken in de opvoeding. Deze bedreigde persoonlijkheidsontwikkeling kan de voorbode zijn van een persoonlijkheidsstoornis op volwassen leeftijd.
Realiteit is zelden eenduidig
Jongeren lijken de grootste slachtoffers van de coronacrisis en de strikte regels. Bij het jong-zijn hoort dat je ook af en toe met je hoofd tegen de muur kunt lopen, toch?
Het is inderdaad de leeftijd waarop jongeren proberen, ondernemen, experimenteren. Ze zoeken, gaan relaties aan, bouwen vriendschappen, vatten hun studies aan. Dat is allemaal heel moeilijk in sociaal isolement. Dat geldt voor alle jongeren, maar voor jongeren die al kampen met emotionele problemen komt dit dubbel zo hard aan. In de media komt vaak aan bod hoe moeilijk het is voor volwassenen om het thuiswerk en het gezinsleven te organiseren. Maar ook voor de jongere die al maanden thuis online les volgt samen met thuiswerkende ouders, is dit bijzonder moeilijk. Er is voor gezinnen nog weinig (adem)ruimte en zo komt het sneller tot een crisis.
Als je identiteitsontwikkeling voor een jaar on hold wordt gezet, heeft dat gevolgen?
Dat hangt af van de veerkracht en de context van de jongere. In een stabiele context zie ik minder gevaar op langdurige gevolgen. Voor kwetsbare jongeren ligt dat anders. Maar ik heb geen glazen bol. Sowieso zijn het voorbije jaar veel kansen verloren gegaan voor een goede, gezonde ontwikkeling. Er zullen extra middelen nodig zijn om de geestelijke gezondheidszorg voor deze doelgroep te ondersteunen. De jeugdzorg, waaronder de Centra voor Leerlingenbegeleiding (CLB) en de Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG), wordt nu reeds overspoeld door aanmeldingen. Deze trend zal zich verderzetten, ook in de geestelijke gezondheidszorg.
Sommige volwassenen vinden dat jongeren niet te veel moeten zeuren. Ze hebben nog heel hun leven voor zich.
Sommige mensen hebben blijkbaar moeite om zich in te leven in die situatie. Onderschat de noden, maar ook de angsten van jongeren niet. Jongeren ervaren ook angst op besmetting of angst dat hun ouders of grootouders iets zou overkomen. Onlangs sprak ik met een jonge student die consulteerde door depressieve klachten nadat hij zijn beste vriend verloor en door de coronamaatregelen niet aanwezig kon zijn bij de herdenkingsdienst. Jongeren blijven met veel emoties zitten door het sociaal isolement.
De samenleving moet zich wat gespleten opstellen, zoals ouders wel vaker moeten doen: iets verbieden, maar tegelijk begrip hebben als de regels soms overtreden worden?
Ja, zelfs met strikte regels is de realiteit zelden eenduidig. Iedereen doet zijn best, maar hoe langer het duurt, hoe groter de frustraties. De media brengen spijtig genoeg vaak een weinig genuanceerd beeld van hoe jongeren met de maatregelen omgaan.
Introverte mensen hebben het minder lastig dan extraverte, hoor je soms. Klopt dat?
Persoonlijkheidsfactoren kunnen zeker een rol spelen. Maar het is te kort door de bocht om te stellen dat alleen extraverte mensen nood hebben aan contact en samenkomen met vrienden. Ook introverte jongeren hebben behoefte aan anderen, aan leeftijdsgenoten aan wie ze zich kunnen spiegelen. Iedereen wil tot een groep behoren.
Gaan we een nieuwe ‘roaring twenties’ tegemoet eens de druk van de ketel is?
Dit is toch wat er nu lijkt te gebeuren in het ‘virusvrije’ Nieuw-Zeeland. De herwonnen vrijheid zal ook in Europa heel wat teweegbrengen, vermoed ik. We zullen nog even moeten afwachten wat de toekomst brengt.
Heeft de coronacrisis een impact op de vragen en de problematieken in de consultaties?
Onze collega’s van de eerstelijnszorg zullen meer geconfronteerd worden met vragen en problemen die een rechtstreeks gevolg zijn van de coronacrisis. Ik denk aan een eerste depressieve episode of angstklachten. In ons ziekenhuis behandelen we patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening. Voor hen is de coronacrisis meestal geen rechtstreekse oorzaak van de psychische klachten, maar het kan zeker een trigger zijn voor een nieuwe crisis.
In het begin van de coronacrisis heeft de hulpverlening even on hold gestaan. Daarna is de continuïteit voortdurend gegarandeerd?
In het begin was het inderdaad wat zoeken naar alternatieve mogelijkheden, zoals videoconsult of telefonische consultaties Bij de ene patiënt lukte dat al wat beter dan de andere. Toch kan een online consultatie nooit het persoonlijke contact tussen psychiater en patiënt vervangen. Het is voor even gelukt, maar het hoefde niet veel langer te duren. Een face-to-face contact geeft heel wat meer informatie en is belangrijk voor de therapeutische relatie. Ik geloof wel in online hulpprogramma’s en apps als bijkomende ondersteuning, bijvoorbeeld een stemmingsdagboek of een mindfulness-app.
Door corona blijven veel crisissituaties de afgelopen maanden verborgen achter de gevels: partnergeweld, kindermisbruik… Vreest u daarvoor?
Dat zal ongetwijfeld zo zijn. Mensen zijn nog prikkelbaarder dan anders. Gezinnen of koppels waar het niet goed liep, hebben het nu allicht nog veel moeilijker. De stap naar de hulpverlening was in de eerste fase van de coronacrisis ook niet zo simpel.
Hebt u de impact daarvan gemerkt meteen na de eerste, strenge lockdown in het voorjaar 2020?
Er waren toen vooral veel aanmeldingen in de psychosezorg. Ook meer gedwongen opnames, vaak voor een combinatie van psychose en druggebruik. Op de afdeling behandelaanbod voor mensen met een depressie en/of een persoonlijkheidsstoornis was er op dat moment eveneens een piek. Voor een deel door corona, maar vooral door uitgestelde zorg omwille van corona. Net zoals de algemene ziekenhuizen toen ervaren hebben.
Vandaag kunnen we optimistischer zijn. De vaccinatie is volop bezig en dat biedt perspectief. De coronacrisis heeft ons als maatschappij en als individu sterk onder druk gezet. Maar perspectief is belangrijk voor ons psychisch welzijn, en dat hebben we nu. Gelukkig maar.
Zorgpad voor jongeren in de maak
Binnenkort introduceert de afdeling behandelaanbod voor mensen met een depressie en/of een persoonlijkheidsstoornis een programma op maat van jongeren. Dr. Femke Wynendaele: “De jongste jaren is er een toename van het aantal aanmeldingen van jongeren van 16 tot 24 jaar. Daarom willen we een aanbod op maat, dat rekening houdt met de specificiteit van de doelgroep. We werken aan een zorgpad Jongeren, waarin zowel diagnostiek, behandelaanbod als specifieke modules aan bod zullen komen. Ons huidig therapeutisch behandelaanbod kadert vooral binnen de dialectische gedragstherapie. Voor het zorgpad Jongeren willen we hier Attachment Based Family Therapy (ABFT) aan toevoegen. ABFT is een vorm van systeemtherapie/familietherapie, die zich richt op het herstel van hechtingsrelaties, voornamelijk tussen de jongere en een ouderfiguur.
Waarom het aantal aanmeldingen van jongeren met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) toeneemt, is niet helemaal duidelijk. We slagen er zeker in om de problematiek sneller op te sporen. Bovendien zit de zogenaamde transitiepsychiatrie in een stroomversnelling. Niet alleen bij ons, maar in alle regio’s. Ongetwijfeld speelt ook de maatschappelijke druk een rol. De samenleving is veeleisend, wat zorgt voor decompensatie op vroegere leeftijd. Tegelijk is er meer aandacht voor.
Tekst: Filip Decruynaere, fotografie: Tom Talloen
